Chùa Minh Khánh còn gọi chùa Hương Đại, thờ Phật và đức vua Trần Nhân Tông; được công nhận Di tích Lịch sử – Văn hóa Quốc gia năm 1990. Địa chỉ: phố Trần Nhân Tông, thị trấn Thanh Hà, tỉnh Hải Dương.

Giếng chùa Minh Khánh.

Chùa Minh Khánh còn gọi chùa Hương Đại nằm ở làng Bình Hà nay thuộc thị trấn Thanh Hà, huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương, một vùng vải thiều tươi tốt. Tương truyền chùa được xây dựng vào thời Lý – Trần. Tuy nhiên đến nay vẫn chưa tìm thấy chứng tích cho biết năm ra đời chính xác, ngoài việc chùa đã được tôn tạo trùng tu nhiều lần vào các thế kỷ 16, 17, 18, 19

Lễ hội chùa Minh Khánh

Sự kiện lớn hàng năm của thị trấn Thanh Hà là lễ hội chùa Minh Khánh kéo dài 3 ngày liền. Chính hội tổ chức vào ngày 1/11 Âm lịch, kỷ niệm ngày đức vua Trần Nhân Tông viên tịch trên núi Yên Tử. Phần lễ có lễ rước sắc, lễ rước mâm ngũ quả, lễ mộc dục và lễ tế. Phần hội có các trò chơi như đấu cờ người, múa rối nước, diễn chèo, hát quan họ, thi mâm ngũ quả và thi làm bánh dầy. Hàng vạn già trẻ gái trai sở tại cùng quan dân thập phương tụ tập về đây tỏ lòng kính trọng và biết ơn vị anh hùng dân tộc.

Sân tiền đường và ngõ chùa Minh Khánh

Sau lần đại trùng tu gần đây vào đầu thiên niên kỷ thứ ba, chùa Minh Khánh hiện có đầy đủ các công trình khang trang trong một khuôn viên rộng hơn 1ha, cảnh quan đẹp đẽ. Bên trong chùa còn bảo toàn được hệ thống tượng Phật, vườn tháp cổ và các di vật khác. Năm 1990 chùa đã được Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận là Di tích lịch sử – văn hóa quốc gia.

Hậu cung và nhà Tổ chùa Minh Khánh

Đi từ phố xá vào chùa Minh Khánh, trước tiên ta thấy một tam quan mái chồng diêm cao ba tầng, sau đó là sân gạch rất dài đi qua bên cái giếng tròn rất to có tường xây bao quanh và hai tấm bia mới. Tiếp theo du khách đi vào chùa trong qua một cổng ngách khá khiêm tốn ở ngay cạnh tiền đường 7 gian cửa bức bàn, bên kia xa hơn chút là tòa phương đình 3 tầng 12 mái đồ sộ.

Vườn tháp chùa Minh Khánh.

Chùa có mặt bằng theo kiểu “nội Công ngoại Quốc” truyền thống, sau tiền đường là tòa thiêu hương rồi đến thượng điện. Liền với gian bên phải tiền đường là hành lang kéo dài xuống Tổ đường, chỉ thiếu một hành lang đối diện ở vị trí áp lưng vào vườn tháp mộ. Vườn tháp, phương đình cùng các nếp nhà khác nằm vây quanh một sân gạch rất rộng ăn thông ra phía sau chùa. Khu vực cuối cùng này cũng rất rộng và có một hòn núi giả mới đắp khá dài.

Phương đình chùa Minh Khánh.

Chùa chính được bài trí theo kiểu “tiền Phật hậu Thánh” kết hợp tư tưởng “tam giáo đồng nguyên”. Phía trước là chính điện, bao gồm các tượng Phật giáo Bắc tông, hầu hết được đúc mới bằng đồng. Phía sau trên bệ rất cao có một khám thờ bằng gỗ, bên trong đặt tượng đức Thái thượng hoàng Trần Nhân Tông để ria mép, đội mũ miện và mặc áo cà sa, có lẽ để thể hiện trạng thái đang sắp chuyển hóa từ vua thành Phật.

Khám thờ Phật hoàng ở chùa Minh Khánh.

Theo sử sách và truyền thuyết, khi nhà Nguyên sang xâm lược nước ta lần thứ 3 vào năm 1287, vua Trần Nhân Tông đã từ Tràng An đến hội quân với Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn đang đóng tại đây. Trước ngày xuất quân, đức vua lập đàn tế trời Phật rồi cắt máu ăn thề trước cửa chùa với quyết tâm tiêu diệt giặc Nguyên Mông. Tại vùng Bình Hà, ngày nay còn lưu lại các địa danh như giếng Ngự Dội (giếng vua tắm), đống Quan Cư (gò đất quan ở), kho Gạo (kho quân lương)…

Trong tiền đường chùa Minh Khánh.

Sau chiến thắng, Trần Nhân Tông nhường ngôi cho con là Trần Anh Tông, xuất gia tu hành và trở thành Tổ đầu tiên của Thiền phái Trúc Lâm. Có lần Ngài quay về chùa Hương Đại để thuyết pháp và nhân đó đã đặt tên chữ cho chùa là Minh Khánh Tự. Hiện trong chùa còn lưu giữ một hộp đựng 9 viên xá lỵ của Ngài cùng 16 tấm bia và 13 đạo sắc phong của các vua chúa thời Lê trung hưng và thời Nguyễn.

Phật điện chùa Minh Khánh.

Ngài cũng để lại huyết thư tại chùa, dấu tích là một tháp nhỏ trước tiền đường, mang tên “Lưu Huyết Thư Tháp”. Từ đó đến nay, ngôi chùa luôn luôn được nhân dân coi là chốn linh thiêng. Trên tấm bia đá “Minh Khánh Đại Danh Lam” được khắc dựng năm Hồng Thuận thứ 3 (1511, cuối thời Lê sơ) cũng có ghi việc vua Trần Nhân Tông đặt tên cho chùa và lưu huyết thư.

Hành lang chùa Minh Khánh.

Một đoạn của văn bia nói trên viết như sau: “Tiên triều vua Trần Nhân Tông đã tu hành ở đây mà huyết thư còn lưu, đương thời coi là “Tiểu Tây Phương”. Một lâu đài quý báu nơi Trúc Quốc, sáng rực hoa soi. Lúc đó, đã có sư tiểu sớm hôm đèn hương, quét tước, nhân dân phụng thờ, tiếng tăm rộng khắp xa gần…”. Hai sắc phong của vua Lê năm Vĩnh Khánh thứ ba (1731, Lê Duy Phường) và năm Cảnh Hưng nguyên niên (1740, Lê Hiển Tông) cũng ghi: “Triều Trần Hoàng đế, Thiền sư Nhân Tông tu hành, huyết thư lưu ở bài vị”.

Do những giá trị về lịch sử và kiến trúc, từ đầu TK20 Viện Viễn đông Bác cổ đã lập hồ sơ về chùa, và ngày 16-5-1925 Toàn quyền Đông Dương đã ký văn bản xếp hạng Minh Khánh Tự. Đây là một trong 4 ngôi chùa của tỉnh Hải Dương được xếp hạng di tích văn hóa – lịch sử – kiến trúc vào thời kỳ Pháp thuộc. Sau này chùa đã được trùng tu dựa theo hồ sơ nói trên.

Chùa Minh Khánh hay còn gọi là chùa Hương nằm ở làng Bình Hà, nay là thị trấn Thanh Hà, huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương. Từ thành phố Hải Dương theo quốc lộ 5 về phía Hải Phòng, qua cầu Phú Lương rẽ tay phải đi đường 190A khoảng 12 km sẽ tới chùa Minh Khánh, chùa tọa lạc ở trung tâm thị trấn Thanh Hà. Đây là một di tích lịch sử - văn hóa nổi tiếng của huyện.

Đến nay, những chứng tích để xác định niên đại của chùa không còn nên không thể biết chính xác chùa được xây dựng từ bao giờ. Tương truyền chùa được xây dựng vào đầu thời Trần. Chùa Minh Khánh gắn với một vị vua nổi tiếng thời Trần là Trần Nhân Tông. Trong dân gian vẫn truyền tụng truyền thuyết về vị vua này:

“Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ 2, Trần Nhân Tông đã đi kinh lý qua vùng Bình Hà, thấy địa hình của vùng sông nước này hiểm trở đã quyết định chọn đây làm căn cứ chỉ huy chống giặc. Nhà vua đã chọn chính ngôi chùa Minh Khánh để ngự. Trong thời gian ở đây Ngài đã được nhân dân giúp đỡ nhiệt tình. Cảm vì lòng mến khách và sự nhiệt tình của người dân nên ông đã đặt tên cho làng là Hương Đại (Túi thơm). Từ đó chùa Minh Khánh còn được gọi là chùa Hương Đại theo tên làng, sông Bình Kha và bến Bình Kha trước cũng được gọi là sông Hương và bến đò Hương”.

Tại chùa Minh Khánh, trước khi cất quân phản công giặc Trần Nhân Tông đã trích máu và thề rằng: Sau này khi đuổi được lũ giặc Nguyên Mông, đất nước thanh bình thì ông sẽ xuống tóc đi tu. Không biết từ bao giờ, để lưu truyền sự việc này người ta đã xây dựng “lưu huyết bảo tháp” ở chính giữa sân của Tiền điện. Trong điện Phật của chùa còn lưu giữ 9 viên xá lỵ, tương truyền rằng sau khi viên tịch, người ta đã đốt xác ông và luyện thành nhiều viên xá lỵ. Theo ý nguyện của Ngài, chùa Minh Khánh được ưu tiên giữ 9 viên (các chùa khác chỉ được 3 hoặc 5 viên) vì lúc sinh thời ông luôn coi trọng chùa Minh Khánh. Đây là nơi nuôi dưỡng ý tưởng tuyệt đối hướng Phật của ông.

Trong thần tích, thần sắc làng Bình Hà (1938) có ghi sự tích về Ngài: Sau khi dẹp xong giặc Nguyên Mông xâm lược, Ngài đã truyền ngôi cho con là vua Anh Tông rồi vào tu ở núi Yên Tử. Ngài chu du nhiều nơi khi đến làng Bình Hà thấy đây là nơi thuần dân, mỹ tục, phong cảnh tốt đẹp nên đã để lại di huyết thư rồi đi nơi khác. Sau khi Ngài thác, trong làng trời đất chuyển động nên nhân dân đã sửa lại chùa Minh Khánh để thờ Ngài và thờ Phật (tiền Tổ hậu Phật), xây nơi huyết thư của Ngài thành cây Tháp huyết, hiện giờ tháp dựng trước cửa điện Tổ.

Từ khi vua Trần Nhân Tông đến đây chùa Minh Khánh đã trở thành ngôi chùa nổi tiếng khắp vùng và được nhân dân địa phương coi trọng. Các tín đồ phật tử đến với chùa ngày một đông hơn và họ xem đây là một nơi để gửi gắm tâm nguyện của mình. Để đáp ứng nhu cầu đó, chùa Minh Khánh đã được mở rộng thêm và tu sửa nhiều lần.

Năm 1511, chùa Minh Khánh được vua Hồng Thuận phong là Đại danh lam và cho trùng tu phụng sự.

Trong bia còn ghi: “Tiên triều vua Trần Nhân Tông đã tu hành ở đây mà huyết thư còn lưu, đương thời coi là Tiểu Tây Phương. Một lâu đài quý báu nơi Trúc Quốc, sáng rực hoa soi. Lúc đó đã có sư tiểu sớm hôm đèn hương quét tước, nhân dân phụng thờ, tiếng tăm lan rộng khắp xa gần. Tuy trong binh hỏa điêu tàn nhưng cảnh vật không kém phần nghiêm trang tươi sáng”.

Chùa Minh Khánh nằm ở trung tâm ở Thị trấn Thanh Hà. Nơi đây là một vùng đất cao, cây cối quanh năm xanh tốt, bên cạnh chùa có ao, hồ mát mẻ. Theo quan niệm của người xưa thì đây là nơi thu giữ được khí thiêng của trời đất. Mặt chùa quay về hướng Nam - hướng này phát triển thiện tâm. Diện tích của chùa tương đối rộng. Riêng khu nội tự là 3.800 m², khối thờ Phật và thờ Tổ có kết cấu kiểu “Nội công ngoại quốc”. Khu ngoài cổng chùa khoảng 3.900m², giếng vào ao chùa lên tới 1.000m². Trước kia chùa có 35 mẫu 6 sào ruộng và hiện tại còn 5 sào 10 thước để gieo cấy.

Quy mô chùa Minh Khánh tương đối rộng, tổng cộng 84 gian. Đây trở thành một ngôi chùa nổi tiếng của vùng Thanh Hà và từ lâu đã thu hút được rất nhiều tín đồ phật tử và khách thập phương cúng lễ.

Do chiến tranh và những biến động xã hội mà tài sản của chùa đã bị hư hại,mất mát khá nhiều. Tuy thế hiện nay chùa vẫn còn một số tài sản có giá trị: Đó là hệ thống bia ký. Khi chùa bị tháo dỡ hoàn toàn để tiêu thổ kháng chiến thì nhiều bia bị đem nung vôi và lấp đường. Nhưng nay chùa vẫn giữ được một số lượng bia khá lớn gồm 15 tấm bia lớn nhỏ có niên đại thời Lê và thời Nguyễn. Trong đó có một số bia của các di tích khác trong làng.

Bên cạnh đó chùa còn 18 pho tượng phật cổ, trong đó có tượng vua Trần Nhân Tông. Vì là tượng phật nên không có đai, kiếm, hia, hốt…. Chùa không có tượng Pháp Loa và Huyền Quang như thông lệ các chùa thuộc thiền phái Trúc Lâm.

Hiện nay, chùa còn lưu giữ 13 đạo sắc của các triều đại phong cho Trần Nhân Tông và hai đạo sắc thành hoàng. Trong Điện tổ có 9 hạt xá lị màu đen, xỏ lỗ như tràng hạt tương truyền đó là tro cốt của vua Trần Nhân Tông. Ngoài ra còn một bức thư của tổ sư Huyền Quang.

Với tổng số hàng trăm cổ vật, đây là một di sản văn hóa quí giá cần được bảo tồn. Từ xưa tới nay chùa Minh Khánh luôn là một khu di tích có ý nghĩa lớn về lịch sử văn hóa của vùng Thanh Hà.

Nằm trong quần thể di tích chùa Minh Khánh còn có đền Ngự Dội ở xóm Ngự Dội. Đây là nơi giữ sắc vua Trần Nhân Tông.

Theo lời kể của người dân xóm này thì sau khi đi tu Ngài trở lại làng Hương Đại một lần nữa, lúc này Ngài đóng giả làm ăn mày để thử lòng dân. Khi đó có một bà họ Nguyễn đi lễ chùa qua đã không đến chùa lễ nữa mà lại hạ lễ cho Ngài ăn. Lấy làm lạ Ngài hỏi thì bà ta trả lời: “Thần phật tại tâm”. Ngài rất cảm kích trước lòng tốt của người đàn bà đó và đã lưu lại đây tắm gội nên nơi đây mới được gọi là xóm Ngự Dội. Chính vì thế mà người ta xây ngôi đền ở ngay nơi Ngài tắm gội và giao cho chi họ Nguyễn Kiến Trung đổi hiệu là Trưởng nam được cấp ruộng hương hỏa để thờ cúng, quét dọn đền (việc này còn được ghi trong bia Tự Đức năm thứ 8 -1856 ở đền Ngự Dội). Từ đó về sau các sắc phong đều do họ này cất giữ. Vì vậy được truyền xưng là thủ sắc tộc (Họ giữ sắc). Hàng năm cùng dự tiệc cúng tế thánh tổ chùa Minh Khánh. Lễ hội mỗi năm đều có rước sắc từ đền Ngự Dội về chùa Minh Khánh và khi xong hội lại rước sắc trả về đền. Cũng như các ngôi chùa Việt Nam khác, chùa Minh Khánh diễn ra các hoạt động thờ cúng vào các dịp Mồng Một, ngày rằm, dịp cuối xuân đầu hạ (lễ Kỳ An), ngày rằm tháng bảy âm lịch (lễ Vu Lan), ngày 3/3 âm lịch (lễ Giờ Mẫu), cúng Tất Niên, tết Nguyên Đán…

Chùa Minh Khánh ngoài chức năng là một ngôi chùa nó còn có chức năng như một ngôi đền. Chùa thờ Phật và thờ Trần Nhân Tông, một vị vua anh minh đã từng lãnh đạo hai cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông cuối thế kỷ XIII, sau đi tu trở thành vị tổ thứ nhất của thiền phái Trúc Lâm. Điều này lý giải đặc tính kép của lễ hội nơi đây.

Để ghi nhớ công ơn của Ngài, hàng năm dân quanh vùng mở hội vào ngày 29/10 đến ngày 1/11 âm lịch. Hội chùa Minh Khánh đồng thời là ngày giỗ của vua Trần Nhân Tông. Theo Đại Việt sử ký toàn thư thì Ngài băng hà ngày 3/11 năm Hưng Long thứ 16, còn Tam Tổ thực lục ghi nhà vua viên tịch ngày 1/11 năm đó. Theo truyền thống nhân dân vẫn tổ chức giỗ vào ngày 11/11. Tham dự lễ hội không chỉ có dân ở các thôn xã quanh vùng mà còn rất nhiều tín đồ phật tử và khách thập phương đến từ các nơi khác như Hải Phòng, Quảng Ninh, Hà Nội, Bắc Ninh…

Chùa Minh Khánh được xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia năm 1990.